تاریخچه فرش‌بافی
طبیعت، همواره الهام بخش انسان ها بوده و هست. انسان دائماً در حال سیر و سلوک در پدیده های مختلف جهان است. وی در طول حیات خود، توانسته با الگوبرداری از رفتار طبیعت، دست به اختراعات فراوان بزند. فرهنگ، اندیشه، هنر، صنایع دستی، سنت و دانش، زائیده قدرت تخیل و الگوبرداری اوست. یکی از این الگوبرداری‌ها، هنر فرش‌بافی می‌باشد که ریشه آن درست در دل طبیعت قرار گرفته است.
فرش‌بافی از دیرباز
از هنرهای بسیار بدیع و گرانقدر انسان که سابقه ای دور و دراز دارد، هنر فرش‌بافی می باشد. سابقه فرش‌بافی به سالهایی پس از دوران غار نشینی انسان باز می گردد. فرش، با ترکیب هنرهای مختلف با یکدیگر، نمادی از اندیشه، فرهنگ، رشد و شکوفایی انسان می‌باشد. شاید دلیلی که انسان اولیه شروع به در هم‌تنیدن الیاف مختلف به‌یکدیگر شد، الهام گرفتن او از لانه پرندگان بود. سعی او در ایجاد محیطی مطبوع تر برای خود بوده‌است.
هنری به قدمتِ انسان
نیاکانِ بسیار دورِ ما دوران ماقبل تاریخ را سپری کردند. آنها با دقیق شدن بر رفتار پرندگان، سعی در به هم بافتن الیاف و شاخه‌های درختان نمودند. از این الیاف، زیراندازهایی برای گستردن در فضای زندگی‌شان کردند. نوع فرشی که در آن زمان بافته می‌شد، بیشتر شبیه به چیزی بود که امروزه حصیربافی شناخته می شود. بعدها انسان‌ها الیاف را با پشم حیوانات ترکیب نمودند. آنها توانستند زیر اندازهایی با پوشش نرم تر و قابلیت حفظ انرژی گرمایی بالاتری بسازند. می‌توان تصور نمود که قالی‌بافی، تا چه حد مراحلِ تکاملیِ خود را دقیق پیموده است. پس از عبور از این مراحل امروزه تبدیل به هنری ظریف و زیبا شده است.
خاستگاه هنر فرش‌بافی
در مورد اینکه قالی‌بافی به شکل امروزی، دقیقاً از کدام کشور شروع شده است، اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. تمامی اسناد و مدارک پیدا شده، گواه بر این مدعا هستند که قالی‌بافی، ریشه ای در شرق جهان دارد. و کشورهایی نظیر قفقاز، ترکستان و ایران باستان، از جمله آنها می‌باشند. این مستندات در ادبیات کلاسیک، آنطور است که هومر، شاعر حماسه سرای بزرگ بیان نموده است. این امر نشان دهنده آن است که هنر قالی‌بافی، از مدت‌ها پیش از میلاد مسیح، در ایران رواج داشته است. بهرحال صحبت در مورد یافتن مهدِ هنر قالی‌بافی کار دشواریست. به مانند یافتن پاسخِ این پرسش است که در ابتدا مرغ به دنیا آمده است یا تخم مرغ؟
شکل اولین فرش‌ها
نخستین فرش‌های بافته شده توسط انسان بیشتر شبیه کفپوش بوده اند. کفپوش‌ها از الیاف گیاهان و بخصوص حصیرهای بافته شده از نی ساخته می شدند. غالب فرش هایی که در آن زمان بافته شده اند، تا به امروز دچار فرسایش شده اند. اما یافته هایی که باستان شناسان از ابزارهای و کاردهایی که منحصراً برای فرش بافی مورد استفاده قرار می گیرند، دال بر این است که این هنر به شکل امروزی، پیشینه ای حدود ۴۰۰۰ سال را داراست.
سابقه فرش در جهان
یافته های پژوهشگران نشان دهنده این است که صنعت فرش بافی، در کشورهایی نظیر ترکیه، قفقاز، هند، چین، تبت، پاکستان، اسپانیا، مصر و حتی رومانی جریان داشته است. تمامی آنها بر این عقیده استوارند که فرش‌بافی در نزد ایرانیان، سرآمدترین نوع آن در تمام تاریخ جهان بوده است. چنانکه قدیمی ترین قالی یافت شده توسط باستان شناسان، قالی ایرانی پازیریک نام دارد. این فرش که در سال 1326 خورشیدی توسط باستان شناس روسی به نام سرگی رودنکو در دره پازیریک یافت شده است، دارای نمادهایی می باشد که نشان دهنده اصالت ایرانیِ آن می باشد. بی‌شک، هنر فرش‌بافی، هنریست که ریشه های آن در شرق جهان رشد کرده است.
رواج فرش در دنیا
اسکندر کبیر که در سه قرن پیش از میلاد، کشورگشایی خود را از هندوستان تا مصر و مدیترانه گستراند، باعث شد که هنر و صنعت مردم شرق جهان، راهی برای ورود به اروپا پیدا کند. سپس با ورود رومی‌ها به قاره آسیا، این هنر در روم باستان نیز رواج پیدا کرد. بعدها این هنر در روم، با هجوم بربرها، دستخوش نابودی شد.
پازیریک، کهن ترین فرش یافته شده
در سال ۱۹۴۹ میلادی، تیمی از باستان‌شناسان به رهبری پروفسور رودنکو مشغول عملیات حفاری در آلتای سیبری در روسیه بودند. آنان در کنار اشیایی که در مقبره یکی از فرمانروایان دفن شده بودند، موفق به کشف و استخراج فرشی مربع شکل شدند. این فرش، فرش پازیریک نامیده شد. این فرش که منقش به رنگ های زنده و بسیار زیباست، شامل تصاویری منقوش از سوارکاران، آهوان، جانوران افسانه‌ایست که نمونه های آنها در نقوش برجسته تخت جمشید دیده می شود.عقیده عده ای از صاحبنظران، فرش مذکور را مربوط به دوران مادها و پارت‌ها می دانند. قدمت این فرش به حدود 2500 سال پیش باز می گردد.
جذابیت فرش ایرانی
از جمله دلایل محبوبیت فرش دست‌باف ایرانی در جهان، طیف وسیع رنگی آن می‌باشد. همچنین استفاده از مواد اولیه مرغوب و ایجاد نقوش جذاب، باعث افزایش گیرایی آن می‌شود.
سابقه فرش‌بافی در ایران
صنعت فرش‌بافی قدمت بالایی در ایران دارد. با آثار کشف شده گرانبهایی که هر یک متعلق به دوره های مختلفی می باشد، نمی‌توان تاریخ دقیقی برای هنر فرش‌بافی در ایران مشخص کرد. اوج هنر قالی‌بافی در ایران را مصادف با دوران حکومت سلسله صفویه می‌دانند. در آن دوران و بیشتر در زمان سلطنت شاه طهماسب اول و شا عباس بزرگ، با به یادگار گذاشتن چیزی حدود سه هزار تخته فرش، باعث ایجاد گنجینه‌ای گرانبها برای فرهنگ و هنر فرش ایران شدند. در دوران صفویه، کارگاه های بزرگ فرش بافی بنا شدند. هنر فرش‌بافی امروز ایران، بقای خود را متکی به هنرمندانیست که در آن زمان به ترویج و توسعه آن پرداخته بودند.
فراز و نشیب فرش ایران
فرش‌بافی در ایران، در دورانی شاهد انحطاط و سقوطهای وحشت‌آوری بوده است. حمله مغول‌ها به ایران، یکی از اتفاقات ناخوشایندی بود. این فاجعه باعث ایجاد خلایی بزرگ در هنر فرش ایرانی شد. بعلاوه سایه‌ای سیاه و عمیق بر نور درخشانِ تمامی هنرهای اصیل ایرانی انداخت.
