طرح در فرش ایرانی (بخش سوم)
در بخش سوم و آخر سلسله مطالب پیرامون طرح و رنگ فرش ایرانی قصد داریم تا از ۶ مورد آخر این فهرست سخن بگوئیم. طرح گلدانی و گل فرنگ، محرابی، ماهی درهم و محرمات و هندسی آخرین طرح های بکار گرفته شده در فرش ایرانی هستند. از آنجا که طراحی فرش، خود حرفه‌ای جداگانه به حساب می‌آید، و تمام زیبایی فرش از ذهن طراح آن شروع می‌شود، آشنا بودن با انواع طرح و نقشه ها در فرش و قالی ایرانی، حداقل ارجی خواهد بود که بر هنر طراح داده‌ایم.
طرح گلدانی
همانطور که از نام آن پیداست این طرح با طرحی از یک گلدان که نقش اصلی را در آن بعهده دارد معنا پیدا می‌کند. گلدانی که در این فرش‌ها طراحی می‌شود اندازه‌های مختلفی داشته و گاهی با یک گلدان بزرگ نشان داده می‌شود. گاهی نیز گلدان‌هایی کوچک سرتاسر طرح قالی را پر می‌کنند. معمولاً در طرح‌های گلدانی که در تمام فرش پراکنده شده‌اند، بطور قرینه و پشت سر هم قرار می‌گیرند. ابتکار این طرح از دوره صفویه شروع شد و از آن زمان تا کنون پنج فرش نفیس با طرح گلدانی به یادگار مانده است. از طرح‌های گلدانی معروف می‌توان به طرح گلدانی حاج خانمی، طرح گلدانی ختائی، طرح گلدانی سراسری، طرح گلدانی لچک و ترنج، طرح گلدانی یک طرفه و دو طرفه اشاره کرد.
گل‌فرنگ
از اصیل ترین طرح‌های ایرانی فرش، طرح گل فرنگ می‌باشد. در طرح گل فرنگ از نقش گل‌های طبیعی و بخصوص گل سرخ استفاده می‌شود. در این طرح بیشتر از رنگ‌های تند و بخصوص رنگ قرمز بکار گرفته می‌شوند. انواع طرح‌های گل‌فرنگ عبارتند از گل فرنگ بیجار، گل فرنگ ترنج دار، گل فرنگ دسته گل و بلبل.
طرح محرابی
طرح محرابی نیز از نام آن پیداست. طرح اصلی محرابی از محراب مساجد الهام گرفته شده است و به آن جزئیات دیگری از قبیل ستون‌ها و سرستون‌ها و برگ‌های مختلف به آن اضافه شده است. در این طرح‌ها در برخی موارد از جملات مذهبی با خطوط متنوع مثل کوفی، نسخ یا نستعلیق نیز استفاده می‌شود. طرح محرابی نیز انواع مختلفی دارد که طرح محرابی درختی، محرابی دورنا، محرابی قندیلی و گلدانی از جمله آنها هستند.
ماهی درهم
در این طرح، برگ‌ها بنیاد و اصل نقش هستند. بدین صورت که از دو یا چهار برگ خمیده که درون آن گل بزرگی دیگر جای دارد استفاده می‌شود. چنین تصور می‌شود که این برگ‌ها در زمان‌های دور ماهی بوده٬اند که در دوره پس از اسلام به برگ تبدیل شده‌اند. و گفته شده است که گل بزرگ وسط آن نیز در گذشته چهره آدم بوده است که بعدها جای آن با گل شاه عباسی و گل نیلوفر عوض شده است. این طرخ جزء ریز بافت‌ترین طرح‌ها بحساب می‌آید. در غرب کشور، طرح ماهی درهم بصورت گل‌های لوزی شکلی است که چهار ماهی ( یا برگ ) آن را احاطه کرده‌اند. در مناطقی مانند خراسان اما از اشکال لوزی استفاده نمی‌شود. بلکه طرح میانی گل‌های الماس شکلی هستند که برگ‌هایی در اطراف آن قرار گرفته‌اند. به این طرح، از آنجا که ریشه در هرات دارد، طرح هراتی نیز گفته می‌شود.
طرح محرمات
این طرح به طرح‌هایی گفته می‌شود که قطعاتی از نقشه در طول فرش به تکرار در می‌آیند و عرض فرش به چند ردیف قسمت می‌گردد. هر کدام از این ردیف‌ها رنگ و طرح مشخصی داشته که از ابتدا تا انتهای فرش امتداد دارد. در واقع شکل ظاهری این طرح، بصورت راه راه می‌باشد. به این طرح در برخی از نقاط ایران، طرح قلمدانی نیز گفته می‌شود. خطوطی که بین ردیف‌های مختلف کشیده می‌شود، گاهی ساده و گاهی بصورت نقش‌دار می‌باشند. انواع طرح محرمات عبارتند از: بته‌ای، سراسری، گل ریز، زمینه یک رنگ و بته.
هندسی
از انواع اشکال هندسی در آن استفاده می‌گردد. در این طرح‌ها معمولاً خطوط زاویه‌دار هستند و بصورت دورانی شکل حرکت می‌کنند. در طرح هندسی از خطوط عمودی، افقی و مورب استفاده می‌شود که این خطوط در ترکیب کلی با یکدیگر، شکل‌هایی نظیر لوزی، مربع، مستطیل و مثلث ایجاد می‌کنند. طرح هندسی نیز انواع مختلفی داشته که هندسی ترنج‌دار، هندسی لچک و ترنج، هندسی ختائی، هندسی جوضقانی و خاتم شیرازه، هندسی ستاره‌ای و هندسی شاخه شکسته، نمونه‌هایی از این طرح‌ها هستند.
