فرش و قالی کاشان
حمله مغول‌ها، از خونین‌ترین اتفاقات در تاریخ چند هزار ساله ایران است. پیشتر نیز در این زمینه صحبت کرده‌ایم. در تاریخچه فرش ایران نیز به این موضوع اشاره کردیم. اما صحبت امروز ما، در مورد کاشان است. شهری که توسط مغول‌ها تخریب شد و آثار بسیار زیادی در آن از بین رفت. سپس توانست به همت هنرمندان و معماران، جان دوباره‌ای بگیرد. روی پاهای خود بایستد و شاهد اعتلای هنر خود باشد. هنری که توانست در آن زبانزد جهان باشد. فرش و قالی کاشان، بعنوان یکی از مهم‌ترین و گرانبهاترین سرمایه‌های فرهنگ ایرانی است.
فرش‌بافی در کاشان
کاشان که جزء شهرهای مرکزی ایران و واقع در استان اصفهان است. کاشان قدمتی حدود ۷۵۰۰ ساله دارد. مهد تمدن و هنر ایران بوده و یکی از زیباترین شهرهای این کشور است. شهر کاشان از گذشته تا کنون بر پایه هنرها و صنایع بسیاری رشد کرده است. محصولات کشاورزی نظیر پنبه، غلات، صیفی‌جات و گلاب کاشان که از معروف‌ترین‌ها در دنیاست. صنایع دستی چون مس‌گری، کاشی‌کاری، ابریشم و مخمل، گلیم و زیلو و فرش. اما مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین هنر و صنعت در کاشان، قطعاً هنر فرش‌بافی و قالی‌بافی این شهر است. صنعت فرش‌بافی در کاشان، به دلیل طرح و نقشه‌های زیبا و چشم‌نواز، تاریخچه‌ای طولانی و مشهور دارد.
آثار کشف شده کهنی در کاشان، نشان از این دارد که این شهر از گذشته‌های دور، تولید کننده پارچه‌های نفیس و گرانبها بوده است. جالب است که جهانگرد مشهوری چون مارکوپولو، در باب هنر کاشان در تولید پارچه، فرش و منسوجات، ستایش‌های فراوان به عمل آورده‌اند. سابقه درخشان فرش کاشان، در دوره صفویه شکل گرفت. بطوریکه امروزه در موزه‌های مشهوری در جهان، فرش دست‌باف کاشان را در ویترین‌های خود جای داده‌اند. فرش زرباف و نقره‌باف که در مورد آن صحبت کردیم، در دوران شاه‌عباس صفوی در کاشان بافته شده‌اند.
فرش‌بافی در کاشان در دوره‌ای که مغول‌ها، حمله وحشیانه خود را آغاز کردند، با افول بسیار زیادی روبرو شد. اما پس از آن، توانست مجدداً این هنر را از سر بگیرد. تلاشی که فرش‌بافی کاشان در زنده نگه داشتن این سنت دیرین پارسی داشته است، شایسته ستایشات فراوان است. شهر کاشان علاوه بر اینکه در فرش دست‌باف سرآمد است، صنعتی بزرگ در فرش ماشینی نیز به حساب می‌آید. جالب است بدانیم که کاشان امروزه بیش از ۶۰۰ واحد تولید فرش ماشینی را در خود جای داده است.
طرح و رنگ در فرش و قالی کاشان
سلسله صفویان، دوره‌ای بود که نقش بسزایی در توسعه فرش‌بافی در ایران داشت. از این منظر، طرح‌هایی که بعنوان طرح‌های اصیل قالی کاشان شناخته می‌شود، به این دوران منسوب گردد. قدیمی‌ترین و کهن‌ترین طرح‌های بکار گرفته شده در قالی کاشان عبارتند از: درختی، لچک و ترنج، شکارگاه و جانوری، نقوش اسلیمی، بته‌جقه‌ای، محرابی و گلدانی. طرح و نقشه‌ای که در فرش کاشان بکار گرفته می‌شود، به طرح‌های بکار گرفته شده در فرش اصفهان شباهت بسیار دارد. البته فرش اصفهان، از منظر دقت و ظرافت، در مرحله بالاتری از شهر کاشان قرار می‌گیرد. در گذشته، طیف رنگی استفاده شده در شهر کاشان، گسترده تر بود و با صنعتی شدن فرش کاشان، از رنگ‌های ملایم‌تری در آن استفاده می‌شود.
مشخصات فرش کاشان
فرش کاشان، بیشتر از نخ پنبه‌ای برای تار و پود استفاده می‌کند. اندازه پرزهای قالی کاشان، در بخش‌های مختلف آن متفاوت است. قالی‌هایی که در خود کاشان بافته می‌شوند، پرزهای ریز دارند. حال آن است که قالی‌هایی که در روستاهای کاشان بافته می‌شوند، در مقایسه با فرش شهری کاشان، پرزهای بسیار بلندتری دارند. از اصلی‌ترین مشخصه‌های فرش کاشان، بافت بسیار ریز و ظریف آن است. این ظرافت در حدی است که تمام نقوش و طرح‌های به کار گرفته شده در آن، از وضوح بسیار بالایی برخوردار است. بطور کلی ویژگی‌هایی که باعث شده نام کاشان، در فرش‌بافی بعنوان یک برند در این عرصه مطرح باشد، مواردی از این دست هستند:
- بافت بسیار ظریف و وضوح بالای نقوش فرش کاشان.
- زمینه لاکی در فرش کاشان که با حاشیه سرمه‌ای مزین شده است.
- رجشمار پائین فرش کاشان: چیزی حدود ۳۰ تا ۴۵ رج.
- اندازه فرش‌های کاشان: عمده شهرت این فرش بخاطر سایز سجاده است.
ترکیب رنگ لاکی و سرمه‌ای در فرش کاشان
بد نیست بدانیم که قالی‌بافی در کاشان، امروزه بیشتر بصورت ماشینی انجام می‌شود. البته کم نیستند کسانی که همچنان در حال بافتن قالی‌های دست‌باف هستند. امروزی جمعیتی حدود ۸۰۰۰ نفر در کاشان در این صنعت و هنر مشغول به فعالیت هستند. هنرهایی نیز در کنار فرش‌بافی در کاشان رواج دارند که به نوعی مکمل این هنر هستند. رنگرزی، رفوگری، حلاجی و نقشه‌کشی از جمله این هنرها هستند.
